Het is inmiddels alweer meer dan vijf jaar geleden dat de coronapandemie ons dagelijks leven volledig op zijn kop zette. Veel mensen denken vooral aan besmettingen, lockdowns en de zorg die onder grote druk kwam te staan.
Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat er nog een ander effect zichtbaar is: ons brein is sneller gaan verouderen. En opvallend genoeg gebeurde dat niet alleen bij mensen die zelf corona hebben gehad, maar ook bij mensen die nooit besmet zijn geraakt.
Onderzoek naar de impact van de pandemie op het brein
Wetenschappers van de Universiteit van Nottingham hebben hersenscans geanalyseerd van bijna duizend volwassenen.
Een deel van deze mensen werd zowel voor als na de pandemie gescand, terwijl een andere groep alleen daarvoor was onderzocht. Hierdoor konden de onderzoekers goed zien wat de pandemie heeft gedaan met ons brein.
Wat naar voren kwam, was verrassend maar ook zorgwekkend: volwassenen die de pandemie hebben meegemaakt, lieten tekenen zien van versnelde hersenveroudering. Dit gold zelfs voor degenen die nooit een positieve coronatest hebben gehad.
Bij deelnemers die wél besmet waren geweest, zagen de onderzoekers daarnaast verminderde cognitieve functies, zoals een tragere informatieverwerking. Met andere woorden: het brein leek sneller ouder te worden én minder goed te functioneren.
Stress en eenzaamheid laten sporen achter
De resultaten laten zien dat de effecten van de pandemie verder gingen dan alleen de medische gevolgen van het virus. Het waren juist de omstandigheden – langdurige stress, sociale isolatie en grote veranderingen in het dagelijks leven – die diepe sporen achterlieten in de hersenen.
Volgens onderzoeksleider dr. Ali-Reza Mohammadi-Nejad is dit een belangrijk signaal: “Ook zonder besmetting zagen we duidelijke veranderingen in het brein. Het toont aan hoeveel invloed factoren als onzekerheid en eenzaamheid kunnen hebben.”
Groepen die het zwaarst getroffen werden
De impact van de pandemie was niet bij iedereen even groot. Vooral drie groepen lieten duidelijke tekenen zien van snellere hersenveroudering:
-
Oudere volwassenen
-
Mannen
-
Mensen uit sociaal-economisch kwetsbare groepen
Dit zijn ook precies de groepen die tijdens de pandemie vaker zwaarder werden getroffen. Zij hadden bijvoorbeeld minder sociale steun, maakten zich vaker zorgen over hun financiële situatie of kregen te maken met meer gezondheidsrisico’s.
Het versterkte effect op het brein lijkt dus nauw samen te hangen met de extra druk die deze groepen hebben ervaren.
Wat betekent snellere hersenveroudering in de praktijk?
Hersenveroudering kan zich op verschillende manieren uiten. Vaak gaat het om subtiele veranderingen, zoals een minder goed geheugen, trager verwerken van informatie of sneller vermoeid raken bij mentale taken.
Bij ernstige of langdurige hersenveroudering kan dit ook gevolgen hebben voor het risico op ziektes als dementie of depressie. Dat betekent niet dat iedereen die tijdens de pandemie stress of eenzaamheid heeft ervaren, nu automatisch een hoger risico loopt.
Maar het onderzoek laat wel zien dat grote maatschappelijke gebeurtenissen letterlijk invloed kunnen hebben op onze hersengezondheid.
Goed nieuws: veranderingen zijn mogelijk omkeerbaar
Hoewel de bevindingen zorgwekkend klinken, benadrukken de onderzoekers ook dat er hoop is. Senior auteur prof. Dorothee Auer zegt hierover: “Het goede nieuws is dat dit soort hersenveroudering waarschijnlijk niet blijvend hoeft te zijn.
Het herinnert ons eraan dat onze leefomgeving en ons mentale welzijn net zo belangrijk zijn voor de hersenen als fysieke gezondheid.”
Dat betekent dat mensen hun hersenen mogelijk weer kunnen herstellen of sterker maken, bijvoorbeeld door sociale contacten, mentale uitdaging en een gezonde leefstijl. Het brein heeft namelijk een groot vermogen tot herstel en aanpassing, iets wat bekendstaat als neuroplasticiteit.
Levensgebeurtenissen met langdurige invloed
Een belangrijke conclusie uit dit onderzoek is dat het niet alleen ziekte zelf is die het brein beïnvloedt. Grote levensgebeurtenissen, zoals een pandemie, economische crisis of langdurige stressvolle situatie, kunnen net zo goed leiden tot meetbare veranderingen in de hersenen.
Dat is een belangrijke waarschuwing voor de toekomst. Het laat zien dat bij grote maatschappelijke gebeurtenissen ook de mentale gezondheid van de bevolking structureel aandacht moet krijgen.
Hoe kun je zelf je brein gezond houden?
Hoewel niet iedereen dezelfde mate van impact heeft ervaren, zijn er manieren om je brein te ondersteunen en mogelijk de effecten van stress of eenzaamheid terug te draaien:
-
Blijf sociaal actief: contact met anderen beschermt het brein tegen veroudering.
-
Blijf leren: het opdoen van nieuwe kennis of vaardigheden houdt je hersenen scherp.
-
Zorg voor beweging: fysieke activiteit stimuleert de doorbloeding en de groei van nieuwe hersencellen.
-
Verminder stress: ontspanning, mindfulness of voldoende rustmomenten helpen schade door stress te beperken.
-
Gezonde voeding: omega-3 vetzuren, groente en fruit dragen bij aan hersengezondheid.
Het zijn misschien eenvoudige adviezen, maar ze maken wel degelijk verschil op lange termijn.
Een hoopvolle maar ook confronterende conclusie
Het onderzoek uit het Verenigd Koninkrijk maakt duidelijk dat de coronapandemie diepe sporen heeft nagelaten, zelfs bij mensen die het virus zelf nooit hebben opgelopen.
Stress, onzekerheid en sociale isolatie hebben ons brein meetbaar beïnvloed en in sommige gevallen sneller laten verouderen.
Toch is er reden tot optimisme. De veranderingen zijn waarschijnlijk niet definitief en veel mensen kunnen hun mentale gezondheid versterken door bewust aandacht te besteden aan leefstijl, sociale verbinding en ontspanning.
De pandemie herinnert ons er daarmee aan hoe kwetsbaar, maar ook hoe veerkrachtig ons brein is. Het is een signaal dat mentale gezondheid minstens zo belangrijk is als lichamelijke gezondheid – en dat we, zelfs in tijden van crisis, moeten blijven investeren in beide.
