Wanneer er gesproken wordt over kunstmatige intelligentie, denken veel mensen meteen aan een toekomst waarin machines slimmer worden dan de mens.
Die gedachte voedt al jaren de angst voor een zogenoemde superintelligentie: een technologie die niet alleen sneller rekent, maar ook ons denken en handelen overstijgt.
Grote namen uit de techwereld, zoals Mark Zuckerberg, zien daarin kansen, terwijl andere experts juist waarschuwen dat té slimme AI een gevaar kan vormen voor onze samenleving.
Een nieuw onderzoek uit Australië brengt echter een verrassende draai in deze discussie. Volgens wetenschappers van de Charles Darwin University schuilt het grootste risico van AI niet in haar slimheid, maar juist in haar gebrek daaraan.
AI mist wijsheid en empathie
De studie, geleid door Dr. Maria Randazzo, wijst erop dat AI in werkelijkheid helemaal niet zo intelligent is als vaak wordt aangenomen.
Het systeem werkt vooral via patronen en algoritmes, zonder inzicht in de menselijke context. Het kan razendsnel data verwerken, maar mist lichaamstaal, gevoel, empathie of wijsheid.
Dat maakt kunstmatige intelligentie efficiënt, maar ook gevaarlijk. Want juist doordat de technologie geen onderscheid kan maken tussen menselijke waardigheid en een simpel datapunt, kunnen beslissingen die AI neemt grote gevolgen hebben.
Randazzo benadrukt dat dit AI nu al onvoorspelbaar maakt, zelfs voor de specialisten die de systemen bouwen.
Vier kwetsbare gebieden
De Australische onderzoekers benoemen vier terreinen waar AI vandaag de dag al risico’s veroorzaakt. Deze gebieden laten zien dat de gevaren niet pas in een verre toekomst spelen, maar nu al invloed hebben op samenleving en individuen.
1. Ondoorzichtige beslissingen
Een van de grootste problemen is dat algoritmes vaak keuzes maken waarvan niemand precies begrijpt hoe ze tot stand komen.
Een AI kan bijvoorbeeld bepalen of iemand krediet krijgt of een sollicitatie mag doorlopen, maar zelfs programmeurs kunnen soms niet verklaren waarom het systeem een bepaalde uitkomst geeft.
Deze zogenoemde “black box”-beslissingen zorgen voor onzekerheid en kunnen grote gevolgen hebben voor mensenlevens.
2. Aantasting van grondrechten
Een tweede zorg is de schending van fundamentele rechten, zoals privacy. AI-systemen verzamelen en analyseren enorme hoeveelheden gegevens, vaak zonder dat gebruikers precies weten wat ermee gebeurt.
Dat kan leiden tot inbreuken op persoonlijke levenssfeer en een gevoel van permanente surveillance. Het recht op privacy en vrijheid komt hierdoor steeds vaker onder druk te staan.
3. Versterking van vooroordelen
Omdat AI getraind wordt met bestaande data, neemt het ook de vooroordelen en discriminatie uit die data over. Dit betekent dat ongelijkheden in de samenleving niet alleen worden herhaald, maar zelfs versterkt.
Denk aan systemen die bij werving vrouwen of minderheden onterecht benadelen, of algoritmes die politie-inzet ongelijk verdelen. Het gevaar is dat deze digitale vooroordelen onzichtbaar doorgroeien, zonder dat er actief op wordt ingegrepen.
4. Juridische ongrijpbaarheid
Tot slot is er het juridische probleem. Een AI kan niet wettelijk aansprakelijk worden gesteld voor de beslissingen die het neemt.
Als iemand onterecht wordt uitgesloten of schade ondervindt, is het vaak onduidelijk wie er verantwoordelijk is: de programmeur, het bedrijf of het systeem zelf?
Binnen de Europese Unie wordt al gewerkt aan wetgeving om AI juridisch te reguleren, maar volgens de onderzoekers moet dat nog veel strenger om toekomstige problemen te voorkomen.
Niet slimmer, maar dommer gevaarlijk
De verrassende conclusie van het onderzoek is dat AI niet zozeer gevaarlijk is omdat het ons intellect voorbijstreeft, maar omdat het juist geen enkel bewustzijn heeft. Het systeem voert taken uit zonder ooit te begrijpen wat de werkelijke betekenis is.
Een mens kan afwegen of een beslissing moreel verantwoord is. AI mist dat vermogen volledig. Daardoor kan een algoritme besluiten nemen die efficiënt lijken, maar desastreus uitpakken. Het ontbreken van reflectie en verantwoordelijkheid is volgens Dr. Randazzo misschien wel het grootste gevaar.
Het debat rond AI in Europa
In Europa groeit de aandacht voor deze gevaren. De Europese Unie werkt aan regelgeving om AI te controleren en in te perken. Daarbij ligt de nadruk op transparantie, bescherming van grondrechten en het tegengaan van discriminatie.
Toch geven de onderzoekers aan dat deze maatregelen mogelijk niet snel genoeg komen, aangezien AI zich razendsnel ontwikkelt en al diep in het dagelijks leven is geïntegreerd.
Voorbeelden zijn te vinden in gezichtsherkenning op luchthavens, algoritmes die bepalen welke berichten mensen op sociale media zien en software die sollicitaties scant.
Stuk voor stuk toepassingen die ingrijpen in persoonlijke keuzes en levens, zonder dat duidelijk is of die beslissingen eerlijk en verantwoord worden genomen.
Wat betekent dit voor de toekomst?
De studie laat zien dat het risico van AI al aanwezig is, en niet pas speelt wanneer machines zogenaamd slimmer zouden worden dan mensen. Het probleem zit juist in het ontbreken van menselijke waarden in de systemen.
Als AI steeds meer verantwoordelijkheden krijgt in belangrijke sectoren zoals zorg, rechtspraak of openbaar bestuur, kan dat leiden tot beslissingen die de menselijke maat volledig uit het oog verliezen. Daarom pleiten de onderzoekers voor strenge controle, transparantie en duidelijke aansprakelijkheid.
Conclusie: onderschat de risico’s niet
De nieuwe inzichten uit Australië maken duidelijk dat kunstmatige intelligentie nu al meer risico’s met zich meebrengt dan velen aannemen.
Het gevaar schuilt niet in een toekomstige superintelligentie, maar in het feit dat AI domweg doorvoert wat in de data staat, zonder enige vorm van empathie of moreel besef.
Ondoorzichtige beslissingen, schending van privacy, versterking van discriminatie en juridische ongrijpbaarheid zijn problemen die vandaag al bestaan. De vraag is niet óf AI gevaarlijk wordt, maar hoe de samenleving met deze uitdagingen omgaat.
Zolang er geen stevige regels en controles zijn, blijft kunstmatige intelligentie een krachtig, maar onvoorspelbaar instrument dat de mensheid zowel kan helpen als bedreigen.
